198. Sądy „Panów Przyjaciół”, czyli jak się sądzili i godzili dawni Polacy - dr Anna Rosner

Wszechnica.org.pl - Historia

Wykład dr Anny Rosner, Kawiarnia Naukowa Festiwalu Nauki [17 lutego 2020]

Dr Anna Rosner w nagraniu wykładu z Kawiarni Naukowej Festiwalu Nauki opowiada, jak funkcjonowały sądy szlacheckie w dawnej Polsce oraz jakimi walorami powinien odznaczać się wówczas sędzia. Ukazuje również zmianę w postrzeganiu sądownictwa, którą przyniosło Księstwo Warszawskie i zrównanie wszystkich obywateli wobec prawa.

Sądy w dawnej Polsce miały charakter stanowy. W innych byli sądzeni włościanie, w innych mieszczanie, w innych duchowni, w jeszcze innych szlachta. Sądy szlacheckie dzieliły się na ziemskie, grodzkie, podkomorskie. Prócz tego działały również sądy urzędnicze (marszałkowski, hetmański itd.). Funkcjonowały także Trybunały Koronny i Litewski oraz sąd sejmowy. Fenomen stanowiły sądy polubowne, tytułowe „sądy panów przyjaciół”, gdzie rozstrzygano sprawy za zgodą obu stron.

Kres sądownictwu stanowemu przyniosło Księstwo Warszawskie, kiedy na mocy konstytucji wszyscy obywatele stali się równi wobec prawa. Wówczas też wprowadzono wymóg, by kandydaci na sędziów legitymowali się wykształceniem prawniczym. Minister sprawiedliwości, hr. Feliks Łubieński, założył w 1808 roku w Warszawie Szkołę Prawa. Wtedy też zaczęły wyodrębniać się zawody prawnicze, a sędziowie – w przeciwieństwie do dawnego sądownictwa stanowego – stali się urzędnikami państwowymi.

Jak funkcjonowały sądy w dawnej w Polsce, kto mógł zostać sędzią oraz jak wymiar sprawiedliwości ewoluował ku nowoczesności Dr Anna Rosner opowiada w nagraniu wykładu.