95. Więcej niż samolubny gen – gen w dialogu ze środowiskiem

Wszechnica.org.pl - Nauka

Debata XXII Festiwalu Nauki w Warszawie [22 września 2018]

W 2016 roku minęła 40 rocznica publikacji książki Richarda Dawkinsa pt. „Samolubny gen”.

„Myślą przewodnią tej książki jest pogląd, że zarówno my, jak i inne zwierzęta, jesteśmy maszynami stworzonymi przez nasze geny. Podobnie jak dobrze prosperujący chicagowscy gangsterzy, nasze geny przetrwały w świecie wielkiej konkurencji, w niektórych przypadkach przez miliony lat. I to upoważnia nas do przypisania naszym genom określonych cech. Będę się starał wykazać, że najważniejszą cechą, jakiej można oczekiwać u dobrze prosperującego genu, jest bezwzględny egoizm. Egoizm genu prowadzi na ogół do egoizmu w zachowaniach osobniczych. Tym niemniej, jak się przekonamy, w pewnych sytuacjach najlepszą drogą do osiągnięcia własnych egoistycznych celów jest praktykowanie ograniczonej formy altruizmu na poziomie osobniczym. W zdaniu tym słowa „w pewnych” i „ograniczonej” są bardzo ważne” – napisał o swojej książce sam autor.

„Samolubny gen” ukazał się po raz pierwszy w roku 1976 (wyd. pol. 1996, 2000) i od razu wywołał falę poruszenia wśród specjalistów-biologów i zwykłych czytelników. W pamięci zostały nazwy – samolubny gen, nieśmiertelny gen, Ślepy Zegarmistrz. Czy nowe odkrycia biologii molekularnej obalają koncepcję samolubnego genu?

Zaproszeni do debaty naukowcy rozważali złożone relacje pomiędzy genem a cechą, epigenetykę i dziedziczenie pozagenowe, rolę wpływu środowiska na kształtowanie genotypu i ewolucji, a także wpływu kultury na geny i ewolucję.

Debatę rozpoczął prof. Paweł Golik znakomitym, jak zwykle, wystąpieniem pełnym naukowej precyzji, a jednocześnie przystępnym i nie pozbawionym humoru. Prof. Golik nie obalił tezy Dawkinsa o tym, że gen jest przedmiotem selekcji, a organizm tylko sposobem genów na przeżycie, ale ją uzupełnił o mechanizmy związane z epigenetyką i dziedziczeniem pozagenowym, wskazując także na wpływ środowiska na kształtowanie fenotypu. Prof. Ewa Godzińska pokazała na przykładzie mrówek oraz pszczół dziedziczone i nabyte mechanizmy przystosowawcze, w szczególności związane z życiem społecznym tych owadów. Dr Marcin Ryszkiewicz skupił się na zagadnieniach związanych ze wzajemnymi relacjami pomiędzy ewolucją biologiczną a kulturową. Debatę poprowadziła prof. Małgorzata Kossut – neurobiolożka, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.