))
Hasła, słowa klucze, codzienne, pospolite wyrazy - przewijają się w naszym codziennym życiu, wyrażeniom często bardzo powszechnym i pospolitym, których pełne znaczenie czasem nam umyka. Aby je sobie przypomnieć, sięgamy do kultury ludowej. Sprawdzamy ich dokładne znaczenia, pochodzenie i funkcje, dzisiaj już zapominane albo mylone. Gościniec, plewy, kłosy czy dąb niosą za sobą o wiele więcej niż nam się wydaje. Te i podobne tajemnice zgłębiamy w tym cyklu.
Zbliżają się wakacje, a wraz z nimi rozstajemy się na jakiś czas z naszym cyklem "Źródłosłów", aby zebrać siły na kolejne etnolingwistyczne poszukiwania. Na małe "adieu" słuchamy o czymś bardzo powszednim. To coś pozornie niewidocznego, a jednak pozwala nam oglądać świat, poznawać otoczenie i budować relacje. OKNO - symbolizuje nowe tereny i ludzi,…
Słoneczny czerwiec to sezon, w którym coraz chętniej urządza się wesela. Na nich królują piękne kwiaty, z których oprócz ozdób robi się oczywiście bukiet panny młodej. Wszystkim tym, którzy planują ceremonie ślubne, ale chcieliby po florystyczne inspiracje sięgnąć głębiej do źródeł i tradycji, podpowiadamy MIRT. Ta roślina jeszcze nie tak dawno tem…
Roślina, o której teraz posłuchamy, rośnie w całej Polsce - od bagien, poprzez lasy, po murawy i góry. Może być wysoka i niska, rozrośnięta i płożąca. Może być wysoka i niska, rozrośnięta i płożąca.I tak jak jest powszechna, tak powszechne było niegdyś jej zastosowanie, bo z jednej strony uważana była świętą - używana przez szamanów i czarownice do…
Może być twardy do zgryzienia, trudny do rozłupania, a nawet pusty. Jego złoty czas to sierpień, a zwłaszcza dzień św. Wawrzyńca. Orzech – mały, niepozorny, ale za to jaki smaczny! O tym laskowym, najpowszedniejszym i dobrze znanym w polskiej kulturze ludowej, w najnowszym odcinku Źródłosłowu opowiada etnolingwistka dr Olga Kielak z UMCS w Lublinie…
Maj, jeśli chodzi o rośliny, chyba najpowszechniej kojarzy nam się z dwoma rodzajami kwiatów - kasztana, które muszą zakwitnąć na czas matur, i intensywnie pachnącymi, fioletowymi lub kremowymi kwiatami bzu lilaka. Ta druga roślina ze względu na swoją nazwę rodzi pewne wątpliwości, bo zwłaszcza wśród tych osób, którym daleko do botanika, często myl…
Ich pełen słoik zapowiada słodką ucztę, każe też docenić pracę tego, kto je zebrał - bo ta czynność wymaga cierpliwości. Mogą symbolizować dorodne owoce w ogóle, jak i rumiane policzki pięknej dziewczyny. Jagody - przez to, że tak krótko w roku są dostępne i tak trudno je zdobyć w dużej ilości, od zawsze miały szczególne znaczenie w kuchni i życiu …
Choć dzisiaj brzmi to jak niewyobrażalne marnotrawstwo, trzeba przyznać Kleopatrze, że wiedziała co robi, życząc sobie regularnych kąpieli w mleku. Mleko bowiem ma w sobie bardzo dużo cennych składników, i nie na darmo nazywane jest eliksirem życia. O tym, co symbolizuje i jak dbano niegdyś na wsi, aby go nie zabrakło, opowiada nam w kolejnym odcin…
Bez niego nie byłoby ani święconki, ani Świąt Wielkanocnych, i prawdopodobnie niczego innego też, bo z niego bierze się życie. Nazywane płynnym złotem, na polskiej wsi było bardzo cennym i wbrew pozorom rzadko jedzonym specjałem. Jajko – w Wielkanoc króluje na naszych stołach, symbolizując nowy początek i życie. A o symbolice jajka w kolejnym odcin…
Mało które zwierzę ma tak złą prasę. Symbolizuje brud i same najgorsze cechy, przychodzi do głowy chyba tylko wtedy, gdy chcemy kogoś wyzwać. A tymczasem ŚWINIA, bohaterka kolejnego odcinka naszego cyklu Źródłosłów, jest zwierzęciem niezwykle inteligentnym, a także rodzinnym. O tym, jak postrzegano świnię w kulturze ludowej i co z tego zostało w po…
Uparta, dzika, głupia - koza w kulturze ludowej niestety nie ma najlepszej prasy... Bywa agresywna, impulsywna, ma powiązania z ciemnymi mocami, choć koza to jeden z najstarszych udomowionych gatunków zwierząt, na całym świecie hodowana dla mleka, mięsa, sierści i skór. Dziś w „Źródłosłowie” o symbolice związanej z tym zwierzęciem opowiadała języko…
To majestatyczne, dostojne zwierzę. Mówią, że najpiękniejsze ze wszystkich! Jego okiełznanie, a potem oswojenie człowiek liczy sobie jako jedno z największych swoich osiągnięć ewolucyjnych. Jaki jest każdy widzi, a bez niego trudno było sobie niegdyś wyobrazić życie nie tylko na wsi. Koń w tradycji ludowej zajmuje zaszczytne, ważne miejsce jako pom…
Może być mała, duża, prosta lub zdobiona. Z jednej strony chroni nas przed intruzami, z drugiej - przy niej uroczyście można witać gości. Dziś kojarzy się też nieco pejoratywnie z grodzonymi osiedlami w miastach, ale dobrze jest przypomnieć, że od zawsze pełniła bardzo ważną funkcję w życiu społeczności. O symbolice BRAMY w najnowszym odcinku "Źród…
Chyba nie ma straszniejszej niż on postaci... Z jednej strony rogi, kopyta, widły i smoła, z drugiej czarny kapelusz i wąsik - oto jego atrybuty. Ma podjudzać człowieka do najgorszych czynów i mieć szczególny wpływ na kobiety. O tym, że nie taki diabeł straszny, jak go malują, opowie nam w "Źródłosłowie" językoznawca, antropolog i etnolog prof. Jan…
Droga - niewiele jest pojęć, z którymi wiąże się tyle powiedzeń i przysłów co z tym. Może być prosta, kręta, może być nie do przejścia albo do raju. Może łączyć, pozwalać odkrywać świat, ale i uciec. W kolejnym odcinku „Źródłosłowu” elementy symboliki drogi objaśni nam językoznawstwa; kulturoznawca i folklorysta prof. Jan Adamowski.…
Czas na kolejny odcinek naszego cyklu "Źródłosłów" i kolejne znane, ale nieoczywiste pojęcie. Przy poszukiwaniu źródeł tego dzisiejszego musimy cofnąć się do łacińskiej mediany. Słowo to oznacza środek, coś pomiędzy, między. Chodzi oczywiście o MIEDZĘ. To coś co w świetle ostatnich wydarzeń na Ukrainie nabiera szczególnego znaczenia. Jakiego? To mó…
Robimy kolejny krok w naszej podróży po hasłach, pospolitych wyrazach, które przewijają się w naszym codziennym życiu, ale których pełne znaczenie czasem nam umyka. Dziś w „Źródłosłowie” przyjrzymy się bliżej zwierzęciu, symbolizującym poświęcenie i ofiarę, które ze względu na swoje cechy było jednym z najważniejszych w gospodarstwie na dawnej wsi.…
7 lutego straciliśmy prof. Jerzego Bartmińskiego, językoznawcę, etnolingwistę, slawistę, profesora UMCS i Instytutu Slawistyki PAN, twórcę Lubelskiej Szkoły Etnolingwistycznej. Spośród wielu jego dokonań skupimy się teraz na tym, które dało początek naszemu cyklowi „Źródłosłów”. Wziął się on od wspominanego tu, monumentalnej publikacji poświęconej …
Robimy teraz kolejny krok w naszej podróży po hasłach, pospolitych wyrazach, które przewijają się w naszym codziennym życiu, ale których pełne znaczenie czasem nam umyka. Przy kolejnym naszym słowie kluczu moglibyśmy powiedzieć o rodeo, o znanej koszykarskiej drużynie, a nawet o giełdzie, ale znacznie ciekawsze będzie sięgnięcie do symboliki ludowe…
Zapraszamy na kolejny odcinek sobotniego „Źródłosłowu”. Dzisiaj sięgamy po pojęcie świetnie znane słuchaczom Dwójki, od którego wziął się też nasz cykl. Już państwo zgadli? Oczywiście, chodzi o ŹRÓDŁO. Ad fontes zabiera więc nas językoznawstwa; kulturoznawca, folklorysta prof. Jan Adamowski.
Czy krowy potrafią pływać? Dlaczego krowa to święte zwierzę w Indiach? Po co jej rogi? Podobne, choć może nie konkretnie takie pytania zadawali sobie mieszkańcy wsi od setek lat, starając się zrozumieć zwierzę, które wiernie towarzyszyło im w wiejskim życiu. I choć w przysłowiach nie jest obiektem szczególnej estymy, to jednak w życiu o mało które …
Najlepsi przyjaciele człowieka, towarzysze, pomocnicy, a w dawnych czasach – często jedyna gwarancja przeżycia. Tym były i nadal są dla nas zwierzęta. Choć dziś już do czynienia mamy raczej tylko z psami czy kotami, to kiedyś człowieka otaczały gęsi, sarny, kaczki, krowy i całe mnóstwo innych stworzeń, dzięki którym mógł żyć. W najnowszym odcinku c…
Jaglana, gryczana, manna, bulgur czy jęczmienna – kasza od zawsze obecna była na polskich stołach. Kiedyś towarzyszyła narodzeniu dziecka, jako ofiara i wróżba pomyślności, obowiązkowo zaręczynom i weselu, a także każdemu, zwykłemu dniu w życiu mieszkańca wsi. Na czym polegają jej magiczne właściwości i skąd jej rola w naszej kuchni, niegdyś tak wa…
Za nami Wigilia Bożego Narodzenia, wyczekiwane nadejście dobrej nowiny i rozpoczęcie najbardziej rozśpiewanego czasu w roku. Dziś także świętować będziemy przy suto zastawionych stołach, na których znajdują się nie tylko pyszne, ale i bardzo znaczące potrawy. Do nich zaliczają się obowiązkowo grzyby. O tym, dlaczego bożonarodzeniowa uczta nie może …
Czas na kolejny odcinek z cyklu "Źródłosłów". W nim coś bardzo dobrze znanego, i ważnego zwłaszcza na wigilijnym stole, przy którym już za kilka dni zasiądziemy. Kapusta... Sama jej nazwa, wywodząca się od łacińskiego caputium (Kaputium), czyli głowa, od razu przywołuje popularne, choć mało pochlebne przysłowie. W formie kiszonej jest dobrodziejstw…
Słoma… Czy może być coś bardziej pospolitego? Współcześnie nie mamy za bardzo z nią do czynienia, dlatego nie znamy już jej szczególnych właściwości. A przed nadchodzącymi świętami Bożego Narodzenia – i nie tylko! – warto to sobie przypomnieć. Pomoże nam w tym językoznawczyni i etnografka dr Agata Bielak.…
Dzisiaj robi się z tego solidne łóżka czy szafy, i na tym kończą się nasze skojarzenia z tym drzewem. Ale BUK, zwłaszcza dla górali, ma wiele znaczeń. Już u dawnych Słowian odgrywał ważną rolę, a starożytni Rzymianie uważali go za drzewo szczęśliwe, symbol miłości, płodności i cierpliwości. O buku w naszym cyklu "Źródłosłów" opowie nam teraz języko…
Czas na kolejny odcinek z cyklu "Źródłosłów", a w nim świetnie znane słowo. Ma najprawdopodobniej pochodzenie praindoeuropejskie, występuje w językach słowiańskich, pragermańskich i sanskrycie. W języku starogermańskim to hlaiba, w starogockim - hlaifs, staroislandzkim - hleifr. Chodzi oczywiście o... chleb! Jak na coś powszedniego, codziennego i z…
Bardzo dobrze znają ją dziś hodowcy koni, bydła czy owiec, dawniej żadne gospodarstwo nie mogło się bez niej obyć. Ale mimo że to tak prozaiczna i powszechna niegdyś rzecz, współcześnie mało kto ma z nią do czynienia. Sieczka, to kolejny termin w naszym cyklu "Źródłosłów", ma dla wielu zapewne tylko znaczenie symboliczne. Czyli jakie? To wytłumaczy…
Ostatnie kilka dni spędziliśmy, obchodząc święta poświęcone zmarłym. Z tej okazji wspominaliśmy nie tylko swoich bliskich, lecz także dawne tradycje pogrzebowe. Dziś w kolejnym odcinku Źródłosłowu jeszcze raz pochylamy się nad grobami, a raczej nad mogiłami - różne znaczenia tego słowa przybliży nam językoznawca, kulturoznawca, folklorysta, prof. J…
W kulturze ludowej wiele znajdziemy słów brzmiących już dziś wręcz egzotycznie, o niejasnym znaczeniu. Bardzo dużo wiąże się ze zbożem i jego obróbką - jednym z najbardziej płodnych tematów, inspirujących rozwój nie tylko zwyczajów, ale i języka. Słowem, które się do tego odnosi, i o którym w kolejnym odcinku „Źródłosłowu” opowie językoznawczyni dr…
W kulturze ludowej temat zboża i jego obróbki jest niezwykle płodny. Inspiruje rozwój zwyczajów, ale i języka. W kolejnym odcinku „Źródłosłowu”, cyklu w którym zgłębiamy tajemnice słów przewijających się w mowie codziennej sięgamy do słowa „plewy”. Z pozoru bezwartościowe odpadki przy obróbce zboża okazują się być bardzo przydatnymi półproduktami… …
To symbol siły i potęgi, ze względu na swoje rozmiary, oraz niepoddawania się upływowi czasu – system korzeniowy utrudnia bowiem wywrócenie przez wiatr. W mitologii greckiej było poświęcone Zeusowi, w starożytnym Rzymie wiązano z nim powstanie świata. Tym drzewom, jako jedynym, nadaje się imiona. Dąb, bo o nim mowa, był bohaterem drugiego odcinka Ź…
Słowo "gościniec" pochodzi od czasownika "gościć" i ma przynajmniej trzy znaczenia. Przede wszystkim jest to szeroka droga wiejska, to także zajazd czy karczma przydrożna, oraz dawne określenie drobnego upominku, który wręczano po powrocie z podróży. W pierwszym naszym spotkaniu z nieoczywistymi terminami naszym przewodnikiem jest językoznawca, kul…
