Przypominamy górnośląską „Ciotkę od bajek” i dawne zwyczaje wielkanocne

Szyb Kultury

Elisabeth Grabowski. Pierwsze słyszycie? Pora to zmienić, a przy okazji poznać fascynujący świat górnośląskich obrzędów wielkanocnych sprzed 100 lat. Tematyka wielkanocno-folkorystyczna stała się dla nas impulsem dla zaskakujących odkryć i zwierzeń. Po raz pierwszy w naszym podcaście gości kącik kulinarny, a Basia ujawnia, czego boi się najbardziej na świecie... Naszym gościem jest Marcin Szymczyński, germanista.

E. Grabowski była niemiecką Górnoślązaczką. Żyła i tworzyła na przełomie XIX i XX w., a zasłynęła jako pionierka etnografii i regionalistyki na Górnym Śląsku. Niestrudzenie podróżowała po swojej małej ojczyźnie (niem. Heimat) i utrwalała ludowe zwyczaje, na jej oczach wygasające pod naporem cywilizacji epoki przemysłowej. Jej sztandarowymi dziełami są „Land und Leute in Oberschlesien” („Kraj i ludzie na Górnym Śląsku”) oraz „Die Volkstrachten in Oberschlesien” („Stroje ludowe na Górnym Śląsku”). Tłumaczenie na język polski doczekały się „Podania i baśnie z Górnego Śląska”, które zdobyły jej sławę Märchentante („ciotki od bajek”). Grabowski utrwaliła również górnośląskie ludowe zwyczaje i obrzędy związane z Wielkim Tygodniem i to one są głównym tematem naszego odcinka. Innymi etnografami, o których wspominamy, są K. F. Mainka oraz E. Czmok.

Naszym przewodnikiem po zapomnianym niemiecko-górnośląskim świecie folklorystyki i dawnej obrzędowości jest germanista Marcin Szymczyński, który pracowicie przebija się przez dawne, zapisane niemiecką frakturą książki i gazety i wydobywa dla nas najprzeróżniejsze regionalistyczne smaczki. Jeżeli chcecie go posłuchać na żywo, to zapraszamy do nikiszowskiego Centrum Zimbardo, gdzie prowadzi cykl spotkań „Obraz Górnego Śląska w twórczości pisarzy i pisarek niemieckojęzycznych”.

W odcinku wykorzystano informacje i fragmenty z następujących utworów:

– E. Grabowski, Podania i Baśnie z Górnego Śląska/Sagen und Märchen aus Oberschlesien, tłum. T. Janikowski, wyd. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Opole–Gliwice 2020

– E. Grabowski, Obrzędy ludowe w Wielkim Tygodniu, tłum. J. Rostropowicz, „Zeszyty Eichendorffa” 2007 nr. 18, s. 55–63

– E. Grabowski, Land und Leute in Oberschlesien. Heimatbilder, Breslau 1913

– K. F. Mainka, Bräuche der Karwoche, „Oppelner Heimatblatt” 1927, r. 3, nr. 1

– E. Czmok, Zur Volkskunde der Gleiwitzer Gegend, „Der Oberschlesier”, 1929, r. 11, zes. 11, s. 764–768

– Schlesierlied (Kehr ich einst zur Heimat wieder), muz. i słowa trad., wyk. Heino, z płyty: Heino singt die Schönsten Jahrhundertmärsche (1990)

...oraz, dla niedomyślnych, fragmenty wypowiedzi Roberta Makłowicza i Jerzego Urbana... ;)