#18 Sjostakovitsj symfonie nr 15 - Het Zeeuws Orkest - november 2024 – Achtergronden in de serie de verdieping

Zeeuws Orkest

Ivan Meylemans de chef dirigent van het Zeeuws Orkest geeft een voorbeschouwing van het concert aan de hand van een aantal fragmenten. De 15 e symfonie van Sjostakovitsj is zijn laatste en autobiografische werk, met veel verwijzingen naar zijn leven en eerdere werk. Meylemans laat de verschillende soms verborgen thema’s horen.

Sjostakovitsj – 15e symfonie

Aan het eind van de jaren zestig vorige eeuw was Sjostakovitsj een zieke en gekwelde man. Het leek in 1969 of zijn met de dood doordrenkte symfonie nr. 14 zijn laatste zou zijn. Maar als grote verrassing ontstond in 1971 zijn Vijftiende in de optimistische toonaard A-groot. Hij componeerde deze symfonie gedurende 1971 tijdens een verblijf in het kuuroord Repino. Het is zijn laatste voltooide symfonie. De symfonie bevat merkwaardige citaten uit Rossini’s Ouverture William Tell en Wagners Ring plus aanhalingen uit eigen eerder werk zoals zijn 4e symfonie. Werk van Rossini klinkt vrolijk, veerkrachtig, Wagner diep en duister. Maar wat had het te betekenen? Later gaf de componist wat toelichting. Hij zei bijvoorbeeld dat het eerste deel zich ’s nachts in een speelgoedwinkel afspeelt wanneer het speelgoed tot leven komt, maar de verdenking blijft dat het werk andere duistere geheimen heeft. In de inleiding van deel 8 van de ‘Verzamelde Werken’ van Sjostakovitsj, dat in 1980 verscheen, schrijft de componist dat het eerste deel ‘de jeugd’ beschrijft – gewoon een speelgoedwinkel met een wolkenloze hemel erboven’. In zijn Memoires zegt hij dat het werk ‘gebaseerd is op motieven van Tsjechov en dat een groot deel van de Vijftiende heeft te maken met het boek De zwarte monnik die gaat over een man die zich overgeeft aan grootheidswaanzin.

Het grootste deel van de symfonie werd in het ziekenhuis bedacht en thuis opgeschreven. We horen ziekenhuisapparatuur, behandeling met elektrische schokken, vulgariteit en satire; hij brengt het serialisme met zich mee, een breed scala aan citaten die overkomen als de gekke stemmen in je hoofd als je ijlt.

Al met al een interessante symfonie met diepgang waarbij ook een mooie rol aan het slagwerk is toebedeeld met naast de aanwezigheid van pauken ook de aanwezigheid van een groot aantal andere instrumenten waaronder vibrafoon, tomtom, woodblocks, castagnetten, triangel en klokken. Deze slagwerksectie speelt in de laatste 2 minuten van de symfonie een hele bijzonder klinkende hoofdrol.