06. ”Plus ratio quam vis". Uniwersytet i jego wartości

2historyków1mikrofon

Universitas Uniwersytet to wspólnota dumna ze swych profesorów i studentów. Jedni nie istnieją bez drugich. Co sprawia, że ta instytucja jest tak wyjątkowa? Jak wytłumaczyć fenomen jej długiego trwania? Należy podkreślić, że uniwersytet należy do jednej z najstarszych instytucji nieprzerwanie funkcjonujących w Europie. Pomimo licznych kasandrycznych zapowiedzi jego końca, universitas studiosorum trwa nadal, przyciąga kolejne rzesze naukowców i studentów. Bez wątpienia tym, co szczególne, ba! ponadczasowe i uniwersalne, są wartości, jakim służy ta instytucja. To one dają jej długie trwanie, wywołują zachwyt, ale także i – rzadziej na szczęście – sprzeciw. Trwanie nie oznacza jednakże bezruchu. Jak każda instytucja, także i ta ulegała na przestrzeni stuleci wielu przeobrażeniom. Od średniowiecza po współczesność W średniowieczu uniwersytet oznaczał „wspólnotę”, „korporację”, „stowarzyszenie” nauczających i nauczanych (nasza wspólnota akademicka). Bycie wspólnotą oznaczało tworzenie kultury, samodzielne określanie swojej misji (szerzenie prawdy / wiedzy / kształcenie oraz jej poszerzanie / badania naukowe). Ważnym zadaniem było budowanie tożsamości (tradycyjne wartości). Nauczanie w tym czasie oddaje trafnie symbol gmachu. Fundamentem był wykład, dysputy tworzyły ściany, jego zwieńczeniem, dachem było uniwersyteckie kazanie. W okresie renesansu wraz z postępująca rewolucją naukową następowało stopniowe przekształcanie się zadań Uniwersytetu – na plan pierwszy wysuwano jego użyteczność dla kraju. W tym czasie obok wciąż istotnych studiów humanistycznych coraz większą rolę będą odgrywały zgłębianie praktycznych konsekwencji studiów nad otaczającym światem. W rezultacie uniwersytety kształcąc w zakresie matematyki czy wiedzy przyrodniczej tworzą punkt wyjścia do rozwijania innowacyjnych technologii. A te popychają Europę do błyskawicznego rozwoju umożliwiającego ekspansję polityczną w skali globalnej. Przełom XVIII i XIX wieku przyniósł ogromne zmiany w myśleniu o Uniwersytecie. W Królestwie Prus Wilhelm von Humboldt, minister edukacji, na początku XIX wieku przeprowadził głęboką reformę szkolnictwa, od powszechnego po uniwersyteckie. Zasady opracowane przez Humboldta w szybkim czasie zastosowano w innych krajach, do dzisiaj wiele uniwersytetów – w tym nasz Uniwersytet Wrocławski – do nich nawiązuje. Uniwersytet a naród / państwo Od średniowiecza po współczesność, początkowo władze kościelne czy monarsze, potem państwowe próbowały wywierać wpływ na uniwersytety. Wraz z reformami humboldtiańskimi uczelnie uzyskały jednak szeroką autonomię. Odtąd zasada wolności badań będzie wyznacznikiem nowoczesnego Uniwersytetu. Trafnie oddaje to dewiza najstarszej polskiej uczelni, Uniwersytetu Jagiellońskiego „Plus ratio quam vis” (Więcej znaczy rozum niż siła) wypisana na portalu prowadzącym z Auli do Sali Kopernika w Collegium Maius. Znajdowała się w „Elegiach” żyjącego w VI wieku poety Maximianusa. Nigdy dość jej przypominania. To ona definiuje źródło siły Uniwersytetu, ale także przyczynę dynamicznego rozwoju kultury i cywilizacji europejskiej. W niej zawiera się tożsamość zarówno „człowieka Uniwersytetu”, jak i „Europejczyka”. Być może w tym leży przyczyna długiego trwania universitas studiosorum. Pełny tekst na stronie podcastu: http://2historykow1mikrofon.pl/plus-ratio-quam-vis-uniwersytet-i-jego-wartosci/ „Gaudeamus” przetłumaczył wrocławski poeta, Roman Kołakowski (1957-2019). Z tego tłumaczenia pochodzą przytoczone cytaty. #2historyków1mikrofon Do nagrania intro i outro wykorzystaliśmy utwór RogerThat’a pt. „Retro 70s Metal” (licencja nr JAM-WEB-2020-0010041).